Bez wezwania do skruchy

11.12.2015

Księga Nahuma jest jedyną księgą, która w pierwszym wersie podaje od razu temat całej księgi i autora:

„Wyrok na Niniwę. Księga widzenia Nahuma z Elkosz.”

Jest to jedyna informacja o Nahumie w całej Biblii hebrajskiej. Do proroctw Nahuma odwołuje się deuterokanoniczna Księga Tobiasza, co jednak nie pozwala na dodatkową identyfikację tej osoby. Imię Nahum (hebr. נַחוּם) oznacza „Jahwe pociesza”. Nahum mógł być prorokiem kultowym wygłaszającym groźby przeciwko wrogom ludu Bożego podczas ceremonii sakralnych, czy nawet głównym prorokiem w świątyni jerozolimskiej.

Elkosz, rodzinna miejscowość proroka, nie została zidentyfikowana. Istnieje przypuszczenie, że należy ją utożsamiać z Alkusz, wioską odległą o 30 km od Mosulu, gdzie znajdują się ruiny Niniwy. Ta lokalizacja wskazywałaby też na pochodzenie Nahuma spośród Izraelitów przesiedlonych do Asyrii w 722 po upadku Królestwa Północnego. W Mosulu pokazywany jest też, od czasów średniowiecza, rzekomy grób proroka Nahuma.

Większość biblistów uważa, że datami granicznymi dla powstania Księgi Nahuma są 663 i 612 p.n.e. Tłem Księgi Nahuma są prześladowania asyryjskie po upadku Królestwa Izraela, które nastąpiło w 722 p.n.e. Autor był zapewne świadkiem okrucieństwa i krzywd wyrządzonych jego rodakom przez Asyryjczyków. Księga odzwierciedla pragnienie odwetu wobec wrogiego narodu.

Tekst księgi Nahuma jest trudny, miejscami wygląda na źle zachowany. Stosowane słownictwo jest nietypowe. Księga wykorzystuje wiele form: poemat akrostychiczny, lamentację żałobną a także szyderczą pieśń (3,8-19). Opis burzonej Niniwy pełen jest dynamiki i dramatyzmu, obfituje w poetyckie obrazy (sadzawka, jaskinia lwów, nierządnica, drzewa figowe, szarańcza). Stosowane też są gry słów oraz efekty dźwiękowe. Komentatorzy podkreślają poetycką biegłość autora księgi Nahuma.

„Pogromca nadciąga przeciwko tobie. Strzeż twierdzy; nadzoruj drogę, wzmocnij biodra, rozwiń jak najbardziej siłę. Tarcze jego bohaterów lśnią czerwienią, wojownicy w szkarłat ubrani; ogniem stali iskrzą się wozy, w dniu jego przygotowania; a włócznie ich się poruszają. Po gościńcach szaleją rydwany, przewracają się na błoniach; widok ich - niby pochodnie, przejeżdżają jak błyskawice.”

„Oto lud twój: kobiety pośród ciebie; nieprzyjaciołom twoim staną otworem bramy twego kraju; ogień strawi twoje zawory. Naczerp wody na czas twojego oblężenia. Umocnij twoje szańce. Wejdź w błoto i ugniataj glinę; weź formę ceglaną. Tam pochłonie cię ogień, wytnie cię miecz, pożre cię jak szarańcza; rozmnóż się jak chrząszcz, rozmnóż się jak konik polny.  Rozmnożyłaś swoich kupców ponad gwiazdy niebios; szarańcza wykluje się z oprzędu i uleci. Stróże twoi jak szarańcza, a twoi urzędnicy jak mnóstwo koników polnych, które osiadają na murach w czasie zimna; wschodzi słońce, a odlatują, i nie wiadomo, gdzie ich miejsce.”

Księga Nahuma jest też jedną z najkrótszych, składa się z trzech rozdziałów i czterdziestu siedmiu wersetów. Dzieli się na dwie części:

1.Hymn o teofanii Boga (rozdział 1)

2.Pieśń przeciw Niniwie (rozdział 2–3)

Księgę otwiera poemat – hymn o strukturze akrostychu. Podobnie jak w psalmach alfabetycznych kolejne wiersze zaczynają się od kolejnej litery alfabetu hebrajskiego. Utwór obejmuje połowę alfabetu hebrajskiego i uznawany jest na ogół za niezależny od pozostałej treści księgi. Hymn wysławia Boga – jako mściciela i wojownika, przychodzącego na Ziemię (teofania), aby osądzić i ukarać swoich nieprzyjaciół, a jednocześnie ocalić tych, którzy szukają u niego ocalenia. Dalej następują wyrocznie przeciw narodowi ciemiężącemu Judę, przy czym Asyria nie jest wymieniana bezpośrednio. W ostatnim wersecie pierwszego rozdziału (1,14) Bóg ogłasza wyrok na Niniwę. Drugi i trzeci rozdział zajmuje poemat o zburzeniu Niniwy. Rozpoczyna go obraz radosnej wieści dla Judy, a jednocześnie ironiczny apel do mieszkańców Niniwy, aby przygotowali się do obrony. Autor następnie przedstawia w plastyczny sposób sceny zagłady miasta i wyraża satysfakcję z okrucieństw, które dotknęły Asyrię – tych samych, których nie szczędziła innym narodom. Księgę kończy ironiczna lamentacja zapowiadająca rychły upadek Niniwy:

Jest to jedna z kilku ksiąg prorockich, w której nie ma wezwania do skruchy. Główne przesłanie księgi skupia się wokół tezy, że Bóg pomści grzechy Niniwy i jednocześnie przyniesie radość ludowi Bożemu. Upadek Niniwy ma być aktem sprawiedliwości Bożej.

Nahum krytykowany był za skrajny nacjonalizm i radość z upadku wroga. Jednocześnie nie piętnował (jak czynili to inni prorocy, m.in. współczesny mu Jeremiasz) grzechów własnego narodu. Komentatorzy podkreślają jednak, że celem Nahuma było potwierdzenie, że Bóg pozostaje wierny Judzie i jej nie opuści.

Kanoniczność księgi Nahuma w zbiorze ksiąg Starego Testamentu nie ulegała nigdy wątpliwości.