Teologia ubóstwa

09.01.2016

Księga Sofoniasza w kanonie hebrajskim stanowiła dziewiątą część Księgi Dwunastu Proroków Mniejszych, znajduje się wśród ksiąg prorockich Starego Testamentu.

Autorem księgi jest Sofoniasz, z hebrajskiego: Cefan-jah oznacza "oby Jahwe odsłonił".

Był on synem Kusziego (ew. Kuszyty), a jego przodkami byli Gedaliasz, Amariasz i Ezechiasz. Kuszyci oznaczali mieszkańców terytorium Etopii, a więc tak długa lista przodków mogła sugerować, że autor nie był sam Hebrajczykiem czystej krwi, miał jednak hebrajskie pochodzenie. Ezechiasz może oznaczać króla Ezechiasza, o czym może świadczyć też dobra orientacja proroka w życiu dworu królewskiego i odwaga w jego krytyce. Sofoniasz mógł należeć do grupy proroków i lewitów uczestniczącej w reformie Jozjasza, innym był m.in. Jeremiasz. Był prawdopodobnie mieszkańcem Jerozolimy, o czym świadczyła dobra znajomość miasta i jego mieszkańców - widoczna przede wszystkim w pierwszym rozdziale księgi.

Nagłówek księgi określa jednoznacznie czas powstania proroctwa na za czasów Jozjasza, syna Amona, króla judzkiego. Rozdziały 1 i 2 powstały prawdopodobnie po 640 r p.n.e., natomiast fragment 3,1-17 w latach 612-609. Epilog księgi: 3,18-20 mógł być dodatkiem z okresu wygnania babilońskiego. Wyrocznie z rozdziału 2 przeciwko Asyrii poprzedzały na pewno upadek Niniwy w roku 612 p.n.e., a wyrocznie przeciwko Filistynom mogły powstać około 628 p.n.e i być związane z podbojami króla Jozjasza.

Kanoniczność księgi Sofoniasza nigdy nie podlegała wątpliwości. Księga przekazuje autentyczne proroctwo Sofoniasza, jedynie niektóre fragmenty, m.in. 2,7.10.11 oraz 3,10 uznawane były (m.in. A. van Hoonacker) za dodatki redakcyjne, być może z okresu powygnaniowego. Tekst księgi został przekazany w dobrym stanie.

Na treść księgi Sofoniasza składają się krótkie mowy, wygłaszane przy różnych okazjach, choć można je także potraktować jako jedną dużą mowę, o zmieniającym się temacie. W pierwszej części Sofoniasz opisuje "dzień gniewu" nad mieszkańcami państwa judzkiego, którzy popełniają szereg grzechów. Kilkukrotnie prorok wymienia bałwochwalstwo, czyli oddawanie czci Baalowi, asyryjskim "wojskom niebieskim" oraz Milkomowi, amonickiemu bóstwu utożsamianemu niekiedy z Molochem. Następnie prorok piętnuje obce zwyczaje, nawet w dziedzinie ubioru. Najważniejsza jest jednak obojętność mieszkańców Judy wobec działania Boga, którą autor określa jako "zastyganie na swych drożdżach"; przenośnia dotyczy procesu wytwarzania wina, gdy zbyt długie jego przetrzymywanie powodowało zgęstnienie napoju. Zapowiadana przez proroka zagłada miała się zacząć od części Jerozolimy i następnie rozlać na cały świat. W drugim rozdziale Sofoniasz nawołuje do pokory i pokuty, gdyż jedynie zdanie się na łaskę Boga może ocalić Judę. Następują proroctwa przeciwko narodom pogańskim. W trzeciej części powracają wyrocznie przeciwko Jerozolimie. Sofoniasz wymienia uchybienia moralne każdej klasy społecznej - rządzących, sędziów, proroków i kapłanów. Część tę kończy, być może ironiczne, wezwanie do oczekiwania na zniszczenie. Ostatnia część księgi nagle odwraca jej nastrój i zapowiada powszechne nawrócenie. Obejmie ono narody pogańskie, a także triumf pokornej reszty Izraela. Księga kończy się pieśniami o odnowionej Jerozolimie.

Księga Sofoniasza wprowadziła teologię ubóstwa, która została później rozwinięta m.in. w księdze Jeremiasza, Psalmach oraz Pieśni o Słudze Pańskim z księgi Izajasza. W dniu gniewu Pańskiego ocalona miała być tylko mała reszta, którą charakteryzuje wypełnianie prawa Bożego, szukanie sprawiedliwości i ubóstwo, przy czym Sofoniaszowi chodzi o szczególne, wewnętrzne nastawienie i oderwanie od ziemskich wartości. Sofoniasz rozwinął pojęcie Reszty Izraela spotykane u wcześniejszych proroków - mówiąc o "szukających Boga", wspomniał też o "szukających ubóstwa", określił ich też wreszcie jako anawim - ubogimi ziemi. Dzięki Księdze Sofoniasza, ubóstwo przestało być określeniem jedynie społecznym, a stało się pojęciem z kategorii religijnej. W Księdze Sofoniasza pojawia się zapowiedź uniwersalnego zbawienia, obejmującego również narody pogańskie. Brak w niej jednak zapowiedzi stricte mesjańskich, choć niektórzy (G. Rinaldi) sam finał księgi określali jako mesjański.

W Starym Testamencie, Księga Sofoniasza była cytowana przez Joela. W Nowym Testamencie nie ma bezpośrednich cytowań z księgi Sofoniasza. W myśli chrześcijańskiej Księga Sofoniasza pojawiła się dopiero na początku III wieku, gdy w swoim Komentarzu do Listu do Rzymian cytował ją Orygenes. Według Tadeusza Brzegowego, w Kościele Katolickim, który po Soborze Watykańskim II opowiedział się po stronie ubogich, Księga Sofoniasza może stanowić fundamenty teologii ubóstwa.

To jeszcze cytat:

„Nie bój się, Syjonie! Niech nie słabną twe ręce! Pan, twój Bóg jest pośród ciebie, Mocarz - On zbawi, uniesie się weselem nad tobą, odnowi swą miłość, wzniesie okrzyk radości, (jak w dniu uroczystego święta). Zabiorę od ciebie niedolę, abyś już nie nosiła brzemienia zniewagi. Oto Ja sprawię (zagładę) wszystkim, którzy cię uciskali w owym czasie, a zachowam chromych i wygnanych zgromadzę; i zgotuję z nich chwałę i sławę na całej ziemi, gdzie doznawali zawstydzenia. W owym czasie was przywiodę, w czasie, gdy was zgromadzę; albowiem dam wam imię i chwałę u wszystkich narodów ziemi, gdy odmienię wasz los na waszych oczach - mówi Pan.”