Księga Tobiasza opowiada o dziejach ojca i syna (aram. Tobi
i Tobijah, lub gr. Tobit i Tobias - obydwa imiona tłumaczone wg Biblii
Tysiąclecia na Tobiasz) z pokolenia Neftalego. Początek księgi zawiera opis
sprawiedliwego życia Tobiasza-ojca i uprowadzenie rodziny Tobiasza do Asyrii
(734 p.n.e.), gdzie naraża się on królowi Sennacherybowi przez potajemne
grzebanie pomordowanych Izraelitów. Wskutek wypadku Tobiasz traci wzrok i
zaczyna prosić Boga o śmierć. Wkrótce potem przypomina sobie, iż jeden z
mieszkańców Medii jest mu winien 10 talentów srebra. Wysyła więc swego syna,
Tobiasza w podróż do Medii, aby przed śmiercią ojca odebrał dług. W podróży
towarzyszy mu Azariasz, który namawia Tobiasza-syna do ślubu z Sarą, pomaga w
uwolnieniu jej od złego ducha, Asmodeusza i przekazuje mu sposób, w jaki może
uzdrowić ślepotę ojca. Po powrocie do Niniwy, Azariasz okazuje się zesłanym
przez Boga aniołem Rafałem, przekazuje Tobiaszom rady i polecenia, m.in. aby
spisali to co ich spotkało. Księga kończy się hymnem dziękczynnym Tobita o
charakterze psalmu. Następnie przedstawiona jest ostatnia wola Tobita oraz losy
Tobiasza i jego rodziny.
Przesłanie księgi ma charakter dydaktyczny i porusza problem
odpłaty Bożej za ludzką wierność. Mówi, że cierpienie nie stanowi kary, ale
próbę, a za wierność Bóg nagradza szczęśliwym życiem. Księga wychwala cnoty
rodzinne: pokazuje przykłady trzech udanych małżeństw a modlitwa Sary i
Tobiasza wykorzystywana jest przez Kościół Katolicki w liturgii sakramentu
małżeństwa.
Księga Tobiasza nie została włączona do kanonu hebrajskiego,
a tym samym do protestanckiego. Katolicy uznają ją za jedną z ksiąg deuterokanonicznych.
Św. Hieronim ze Strydonu uznawał księgę Tobiasza za niekanoniczną, jednak na
prośbę jednego z przyjaciół włączył ją do Wulgaty. Św. Augustyn i Ambroży
uznawali księgę za kanoniczną, co potwierdził synod w Hipponie (393 r.). Jako
argument przeciwko kanoniczności księgi protestanci przywołują m.in. obecność w
Księdze Tobiasza elementów, które uznają za magiczne, czyli np. fragment, w
którym Azariasz (anioł Rafał) nakazuje w celu odpędzenia złego ducha spalić
rybią wątrobę i serce. Księga określana jest też jako romans hebrajski, o fikcyjnym
charakterze, który podkreślają nieścisłości historyczne. W księdze też
pojawiają się dwa motywy ludowe: "wdzięczni zmarli" oraz "potwór
w komnacie panny młodej.
