Daniel pochodził z rodu królewskiego i był jednym z
młodzieńców judzkich deportowanych przez Nabuchodonozora do Babilonii. Jako
człowiek dobrze urodzony został przeznaczony do służby na dworze królewskim
(najpierw babilońskim, a po upadku imperium babilońskiego perskim), gdzie
dzięki mądrości i posiadanym zdolnościom, zwłaszcza umiejętności wyjaśniania
snów dochodził do coraz wyższych godności i zaszczytów, zajmując z czasem
najwyższe stanowiska.
Nie sposób rozstrzygnąć, czy Daniel jest postacią
historyczną, wokół której narosła obszerna literatura, czy też postacią
legendarną, ale księga, której autorstwo jest mu przypisywane, ma wielkie
znaczenie dla dalszego rozwoju apokaliptyki żydowskiej i chrześcijańskiej. Księga
Daniela została napisana w celu zachęcenia Żydów, by pozostali wierni
religii przodków, w czasie gdy stanęli wobec pokusy światowej kultury
hellenistycznej, która była nierozłącznie związana z religią pogańską, a
jednocześnie doświadczali krwawych prześladowań mających zmusić ich do
porzucenia Prawa Mojżeszowego. Z tego powodu autor wykazuje wyższość mądrości
Boga Izraela nad mądrością pogan i ukazuje Jego wielką moc zdolną wybawić Jego
wiernych z rąk prześladowców. Autor Daniela przekazuje przesłanie dla
wierzących wszystkich czasów, że Bóg jest Panem dziejów, który wykorzystuje
powstanie i upadek narodów jako przygotowanie do ustanowienia swego królestwa.
Księga Daniela została zredagowana w trzech językach:
hebrajskim, aramejskim i greckim. W kanonie Biblii Hebrajskiej Księga
Daniela znajduje się w ostatniej części, czyli wśród Pism, a nie
wśród Proroków. Wydaje się, że przyczyną takiego umieszczenia księgi
była późna data jej ostatecznej redakcji. Pomimo włączenia Księgi Daniela
do Pism, już w starożytności była uważana za pismo prorockie, a sam Daniel był
określany mianem proroka.
Opowiadania
1,1-21 Opowiadanie o Danielu i 3 młodzieńcach na dworze
królewskim – Daniel i jego towarzysze przygotowują się do służby. Odmawiają
spożywania potraw i wina królewskiego, żywiąc się jedynie jarzynami, a Bóg
sprawia, że wyglądają lepiej niż inni młodzieńcy.
„We wszystkich sprawach wymagających mądrości i
roztropności, jakie przedkładał im król, okazywali się dziesięciokrotnie lepsi
niż wszyscy wykładacze snów i wróżbici w całym jego królestwie.”
2,1-49 Sen Nabuchodonozora o posągu – Daniel opowiada
Nabuchodonozorowi jego sen, w którym posąg zbudowany z różnych materiałów
zostaje roztrzaskany przez kamień oderwany od góry. Podaje też wytłumaczenie:
różne, coraz gorsze, materiały, z których zbudowany jest posąg, oznaczają
kolejne królestwa. Kamień, roztrzaskujący na końcu posąg, to wieczne królestwo
Boga, które nadejdzie na końcu czasów.
„W czasach tych królów Bóg Nieba wzbudzi królestwo, które
nigdy nie ulegnie zniszczeniu. Jego władza nie przejdzie na żaden inny naród.
Zetrze i zniweczy ono wszystkie te królestwa, samo zaś będzie trwało na zawsze,
jak to widziałeś, gdy kamień oderwał się od góry, mimo że nie dotknęła go
ludzka ręka, i starł żelazo, miedź, glinę, srebro i złoto. Wielki Bóg wyjawił
królowi, co nastąpi później; prawdziwy jest sen, a wyjaśnienie jego pewne.
Wtedy Nabuchodonozor upadł na twarz i oddał pokłon Danielowi, rozkazując złożyć
mu dary i wonne kadzidła.”
3,1-30 Trzej młodzieńcy w piecu ognistym – Nabuchodonozor
buduje posąg i nakazuje oddać mu hołd. Za odmowę trzej młodzieńcy zostają
wrzuceni do rozpalonego pieca. W piecu śpiewają pieśń na chwałę Boga. Ogień nie
robi im krzywdy.
„Satrapowie, namiestnicy, rządcy i dorady królewscy zebrali
się i spostrzegli, że ogień nie miał władzy nad ciałami tych mężów, tak że
nawet włos z ich głów nie uległ spaleniu ani ich płaszcze uszkodzeniu, ani nie
było czuć od nich swądu spalenizny.”
3,31-4,34 Sen Nabuchodonozora o drzewie – Nabuchodonozor ma
sen o drzewie, które się rozwija, a następnie zostaje zniszczone. Daniel
wyjaśnia sen królowi. Jeżeli nie ukorzy się i nie uzna, że Bóg jest Panem
wszystkich królestw, panowanie będzie mu odebrane do czasu nawrócenia. Sen
spełnia się.
„Natychmiast wypełniła się zapowiedź na Nabuchodonozorze.
Wypędzono go spośród ludzi, żywił się trawą jak woły, a rosa z nieba zwilżała
go. Włosy jego urosły niby pióra orła, paznokcie zaś jego jak pazury ptaka. Gdy
zaś upłynęły oznaczone dni, ja, Nabuchodonozor, podniosłem oczy ku niebu. Wtedy
powrócił mi rozum i wysławiałem Najwyższego, uwielbiałem i wychwalałem Żyjącego
na wieki, bo Jego władza jest władzą wieczną, panowanie Jego przez wszystkie
pokolenia.”
5,1-6,1 Uczta Baltazara – W czasie uczty król Baltazar
nakazuje wznieść toast naczyniami zabranymi ze świątyni jerozolimskiej. Na
ścianie pojawia się tajemniczy napis. Daniel wyjaśnia, że wskutek pychy króla
Bóg wyznaczył kres jego panowaniu. Tej samej nocy król Baltazar zostaje zabity.
„W tej chwili ukazały się palce ręki ludzkiej i pisały za
świecznikiem na wapnie ściany królewskiego pałacu. Król zaś widział piszącą
rękę.”
„A oto nakreślone pismo: mene, mene, tekel ufarsin. Takie
zaś jest znaczenie wyrazów: Mene - Bóg obliczył twoje panowanie i ustalił jego
kres. Tekel - zważono cię na wadze i okazałeś się zbyt lekki. Peres - twoje
królestwo uległo podziałowi; oddano je Medom i Persom.”
6,2-29 Daniel w jaskini lwów – Oskarżony wobec króla Daniel
zostaje wtrącony do jaskini lwów i cudownie ocalony.
„Mój Bóg posłał swego anioła i on zamknął paszczę lwom; nie
wyrządziły mi one krzywdy, ponieważ On uznał mnie za niewinnego; a także wobec
ciebie nie uczyniłem nic złego.”
Wizje
7,1-28 Wizja 4 bestii i jakby Syna Człowieczego – Cztery
bestie wychodzą z morza. Postać jakby Syna Człowieczego przybywa z obłokami,
odbywa sąd i niszczy bestie, a Bóg oddaje jej władzę nad światem.
8,1-27 Wizja barana i kozła – Dzieje imperium perskiego,
Aleksandra Macedońskiego i jego następców. Występuje Antioch IV Epifanes,
bezcześci świątynię i prześladuje wiernych Bogu.
9,1-27 Proroctwo o 70 tygodniach – Interpretacja proroctwa
Jeremiasza o 70 tygodniach (jako 70 latach) spustoszenia Jerozolimy. Zapowiedź
zniszczenia zła i nadejścia wieku sprawiedliwości.
10,1-12,13 Wizja dotycząca historii i wydarzeń końca dni –
Objawienie anioła: przegląd historii od imperium medyjskiego po Antiocha IV
Epifanesa. Zapowiedź zmartwychwstania i powszechnego zbawienia.
Dodatki deuterokanoniczne (nieuznawane przez Żydów i
protestantów)
13,1-64 Opowiadanie o ocaleniu Zuzanny – Zuzanna, żona
Joakima zostaje fałszywie oskarżona przez dwóch starców i ocalona przez
Daniela.
grecki
14,1-42 Opowiadanie o Belu i wężu – Daniel demaskuje
kapłanów bożka Bela i zabija węża czczonego przez Babilończyków.
Księga Daniela była inspiracją dla wielu twórców, powstawały
dramaty, rzeźby, poematy, obrazy, a powiedzenia takie jak „posąg na glinianych
nogach”, „wyjść cało z paszczy lwa” czy „zobaczyć napis na ścianie” weszły na
stałe do użycia.
