14 sierpnia
W nocy z 13 na 14 sierpnia lotnictwo alianckie
dokonuje zrzutów nad Śródmieściem. 0 godz. 10.30 Komendant Główny AK gen. Tadeusz
Komorowski "Bór" wydaje rozkaz marszu na odsiecz walczącej stolicy oddziałom
z podwarszawskich okręgów AK. Niemcy kontynuują natarcie na Stare Miasto od
zachodu. Uderzają z Leszna, przez Tłomackie w kierunku Bielańskiej. Trwa zaciekła
walka o barykadę i budynek PAST-y przy Tłomackiem. W godzinach wieczornych oddziały
mjr Gustawa Billewicza "Sosny" i kpt. Stefana Kaniewskiego "Nałęcza"
wypierają wroga za linię ul. Przejazd. Około południa nieprzyjaciel atakuje Muranów,
uderzając od strony Fortu Traugutta, Dworca Gdańskiego i Sławek w kierunku
Zajezdni Tramwajowej przy ul. Sierakowskiej. Niemcom udaje się wbić klin pomiędzy
zgrupowanie "Radosław" a zgrupowanie ppłk Jana Szypowskiego "Leśnika".
Ok. godz. 16. Powstańcy odzyskują utracone pozycje, ponosząc jednak dotkliwe
straty. W Kampinosie kpt. Jozef Krzyczkowski "Szymon" otrzymuje rozkaz
płk Karola Ziemskiego ,,Wachnowskiego", nakazujący gotowość bojową oddziałów
i przesunięcie ich na pozycje wyjściowe do natarcia z rejonu cmentarzy Powązkowskiego
i Żydowskiego. Celem tego manewru jest połączenie sil z Kampinosu z oddziałami
walczącymi na Muranowie. Przestają działać wodociągi miejskie. Rozpoczyna się dramatyczna
ewakuacja Szpitala Maltańskiego z ul. Senatorskiej do Śródmieścia. Na ul Bartoszewicza żołnierze ze Zgrupowania
"Krybar" zdobywają niemiecki transporter
opancerzony. Powstańcy nazywają go „Jaś".
Po śmierci dowódcy na jego cześć zmieniają nazwę na "Szary Wilk" pseudonim poległego.
15 sierpnia
Powstańcy uroczyście obchodzą Dzień Żołnierza. W nocy
z 14 na 15 sierpnia lotnictwo alianckie dokonuje kolejnych zrzutów broni i amunicji
nad Warszawą. Niemcy zestrzeliwują trzy spośród dwudziestu samolotów. Nieprzyjaciel
naciera na Stare Miasto, na odcinku od Ogrodu Krasińskich do Placu Teatralnego.
Niemcom udaje się opanować Pałac Mostowskich. W nocy odbija go oddział z
Batalionu „Wigry". Wieczorem Niemcy uderzają na barykady przed Bankiem
Polskim przy Bielańskiej i na klasztor Kanoniczek przy Placu Teatralnym. Powstańcy
odpierają ataki nieprzyjaciela. O godz. 10.00 Niemcy z niespotykaną dotychczas
w tej części miasta siłą atakują północne Śródmieście. Uderzają od północy - wzdłuż Żelaznej, Walicowa, Ciepłej,
Rynkowej i Granicznej oraz od zachodu - wzdłuż Srebrnej, Siennej, Pańskiej, Prostej,
Łuckiej i Grzybowskiej. Równocześnie Niemcy ostrzeliwują pozycje powstańcze, zwłaszcza Dworzec Pocztowy
i Dom Kolejowy. Oddziałom kpt. Wacława Stykowskiego "Hala" i oddziałom
ze Zgrupowania "Chrobry II" udaje się odeprzeć wroga na pozycje wyjściowe.
Z Ogrodu Saskiego nieprzyjaciel prowadzi ostrzał Placu Napoleona. W ogniu staje
najwyższy budynek Warszawy - Prudential. Pożary wybuchają również na ulicach
Moniuszki, Sienkiewicza i Mazowieckiej. Na Mokotowie zatrzymanych zostaje dwóch
oficerów węgierskich. Ppłk Stanisław Kamiński "Daniel" nawiązuje za
ich pośrednictwem kontakt z dowództwem oddziałów węgierskich stacjonujących w
Zalesiu pod Warszawą. Oddział „Jeleń” rtm. Lecha Głuchowskiego "Jeżyckiego"
obsadza Fort Legionów Dąbrowskiego. O godz. 22. z Puszczy Kampinoskiej z
odsieczą dla Starego Miasta, wyrusza, pod dowództwem ppłk Wiktora Ludwika
Konarskiego „Victora” oddział liczący ok. 730 żołnierzy. W rejonie Powązek dowódca
rezygnuje z natarcia. Pozbawione łączności, rozproszone oddziały częściowo przedzierają
się na Żoliborz. Pozostali żołnierze wycofują się do puszczy.
16 sierpnia
Od rana nieprzyjaciel utrzymuje nękający ostrzał
artyleryjski i moździerzowy Starego Miasta. Niemcom udaje się opanować klasztor
Kanoniczek przy Placu Teatralnym. Nie udają się próby odbicia budynku. Mjr Mieczysław
Chyżyński "Pełka" odpiera silne ataki wroga na gmach Polskiej Wytwórni
Papierów Wartościowych przy ul. Sanguszki z ulic Rybaki i Zakroczymskiej.
Niemieckie natarcie na Rynek Starego Miasta załamuje się na zaciekle bronionych
barykadach u wlotu ulic Podwale, Piwnej i Świętojańskiej. W nocy bataliony
"Czata 49" i "Zośka" podejmują spóźniony o dobę atak, mający
na celu połączenie z oddziałami idącymi z Kampinosu. Batalion "Czata
49" wypiera Niemców ze Stawek i utrzymuje pozycje przez trzy godziny.
Wycofuje się w braku wsparcia od strony Powązek. Natarcie Batalionu "Zośka"
załamuje się w okolicy Nalewek. Nieprzyjaciel kontynuuje natarcie na północne Śródmieście.
W okolice Lasek przybywa mjr Alfons Kotowski. "Okoń", z zadaniem objęcia
dowództwa nad oddziałami w Puszczy Kampinoskiej i zorganizowania odsieczy dla
walczącej stolicy. Pod gruzami kamienicy przy ul. Przejazd giną dwaj wybitni
poeci - pchor. Zdzisław Leon Stroiński "Chmura" i jego przyjaciel, Tadeusz
Gajcy „Topór". Stalin zawiadamia premierów Churchilla i Mikołajczyka, że władze
sowieckie odcinają się od „warszawskiej awantury".
17 sierpnia
Nieprzyjaciel prowadzi silny ostrzał Starego Miasta, burząc
kamieniczki. Płoną m.in.: katedra św. Jana, kościół Najświętszej Marii Panny na
Nowym Mieście, Ratusz przy Placu Teatralnym. Lotnictwo niemieckie bombarduje Rynek
Starego Miasta oraz ulice Miodową, Kapucyńską, Hipoteczną. Silny ostrzał artyleryjski
sięga gmachu Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych przy ul. Sanguszki. Po południu
na Muranowie niemiecka piechota, pod osłoną czołgów, naciera od strony Dworca Gdańskiego
i Fortu Traugutta na Zajezdnię Tramwajową. Bronią jej oddziały ppłk Jana Szypowskiego
"Leśnika" i plutony Batalionu "Czata 49". Powstańcy
odpierają atak nieprzyjaciela. W godzinach wieczornych Niemcy atakują barykadę
na Lesznie, wykorzystując jako osłonę grupę kobiet. Powstańcom udaje się powstrzymać
wroga. Niemcy podejmują kolejną próbę opanowania północnego Śródmieścia. Nacierają
z ul. Towarowej i od północy, wzdłuż Żelaznej, Walicowa, Ciepłej, Rynkowej i Granicznej.
Od południa, z rejonu Placu Starynkiewicza i Dworca Towarowego, prowadzą ostrzał
Domu Kolejowego i Dworca Pocztowego. Powstańcy skutecznie odpierają ataki nieprzyjaciela.
Niemcom udaje się opanować Koszary Policji przy ul. Ciepłej i magazyny żywnościowe
firmy "Pluton" przy ul. Grzybowskiej. W godzinach popołudniowych wróg
atakuje z Ogrodu Saskiego, w kierunku Królewskiej i Marszałkowskiej. Ok. godz.
21., dzięki przybyłym w porę posiłkom, Powstańcom udaje się odeprzeć Niemców na
pozycje wyjściowe. W Śródmieściu południowym stałym terenem walk jest rejon Polna
- Politechnika – Wspólna. Na Żoliborzu Powstańcy odpierają natarcie z gmachu
Instytutu Chemicznego w kierunku Placu Henkla, ponosząc przy tym dotkliwe
straty. Na Mokotowie ppłk Stanisław Kamiński „Daniel" na rozkaz płk
Antoniego Chruściela "Montera” obsadza rejon Sielc i Sadyby. Przygotowuje
się też do współdziałania z oddziałami powstańczymi, przebijającymi się do Warszawy z Lasów Chojnowskich.
18 sierpnia
Od rana lotnictwo niemieckie bombarduje Stare Miasto, zwłaszcza
okolice Rynku i Banku Polskiego przy Bielańskiej. Trwa silny ostrzał
artyleryjski i moździerzowy okolic PWPW przy ul. Sanguszki, szpitala św. Jana
Bożego przy Bonifraterskiej i Muranowa. Zacięte walki toczą się o rejon
Zajezdni Tramwajowej przy ul. Sierakowskiej, gdzie oddziały ppłk Jana
Szypowskiego "Leśnika" ponoszą duże straty. Sam dowódca zostaje ciężko
ranny. Od ostrzału nieprzyjacielskiego cierpi również rejon Placu Zamkowego. Płonie
Podwale, Piwna i Świętojerska. W okolicy katedry, na Miodowej, Piwnej i na
Podwalu przez cały dzień toczą się walki. W Śródmieściu kpt. Wacław Stykowski
"Hal" wykorzystuje chwilową bierność wroga i w wyniku udanego
natarcia wypiera nieprzyjaciela z linii ul. Grzybowskiej w stronę Krochmalnej. Powstańcy
odzyskują Koszary Policji przy ul. Ciepłej oraz magazyny firmy
"Pluton" przy Grzybowskiej. W południowej części Śródmieścia czwarty dzień
trwają zacięte walki o rozległy teren Politechniki. W nocy z 17 na 18 sierpnia oddziały
z górnego Mokotowa: kompania B-3 Pułku "Baszta", pluton PAL i oddziały
rtm. Andrzeja Czajkowskiego "Gardy" obsadzają Sielce, część
Czerniakowa oraz Sadybę. W ciągu dnia silne przeciwnatarcie niemieckie zmusza Powstańców
do opuszczenia fabryki przy Belwederskiej oraz odcinka ul. Czerniakowskiej.
Sadyba pozostaje w rękach polskich. Płk Antoni Chruściel „Monter" mianuje ppłk
Józefa Rokickiego "Karola" dowódcą Obwodu Mokotów.
19 sierpnia
Nieprzyjaciel rozpoczyna generalne natarcie na Stare
Miasto. Oddziały piechoty niemieckiej atakują Bonifraterską, Ogród Krasińskich,
Plac Krasińskich, Tłomackie i Bielańską. Trwa zażarta walka w ruinach katedry i
na pobliskiej ul. Brzozowej. Oddziały powstańcze odpierają szturm po szturmie.
Lotnictwo niemieckie kontynuuje bombardowania. Wszędzie unoszą się słupy ognia
i dymu. Płoną zabytkowe kościoły. Życie dzielnicy przenosi się do piwnic. Równocześnie
z natarciem oddziałów gen. Reinefartha na Stare Miasto, siły bojowe gen. Rohra przystępują
do natarcia na południową część Śródmieścia. Ze szczególną siłą atakowany jest
teren Politechniki. Niemcy stopniowo wypierają Powstańców z poszczególnych budynków.
Obrona koncentruje się na gmachu głównym Politechniki. Niemcy wprowadzają do
akcji czołgi. Powstańcy opuszczają zrujnowany, płonący gmach główny i obsadzają
parzystą stronę ul. Noakowskiego. Aż do końca Powstania przebiega tędy linia
frontu. W nocy z 19 na 20 z Puszczy Kampinoskiej wyrusza na Żoliborz grupa Powstańców
w sile ok. 550 żołnierzy. Dowodzi mjr Alfons Kotowski "Okoń". Części oddziału
nie udaje się dotrzeć do stolicy. Ostrzelani z broni maszynowej, tracą łączność
z dowództwem i powracają do puszczy. Pozostali docierają na Żoliborz i dołączają
do oddziału por. Witolda Pełczyńskiego „Witolda". Stan oddziału po połączeniu
wynosi ok. 750 żołnierzy. Ppłk Mieczysław Niedzielski "Żywiciel" kieruje
go do natarcia na Dworzec Gdański, by zyskać połączenie ze Starym Miastem. Nocą
z 18 na 19 sierpnia Powstańcy uderzają z Sadyby na Wilanów i Wolicę, by dać wsparcie
przebijającym się z Lasów Chojnowskich i Kabackich oddziałom płk Mieczysława Sokołowskiego
"Grzymały". Z powodu silnej obrony niemieckiej załamuje się szturm na
park i Pałac Wilanowski. Powstańcy ponoszą dotkliwe straty, m.in. ginie ppłk
"Grzymała". Ostatecznie na Sadybę przebija się ok. 370 dobrze uzbrojonych
ludzi, reszta wycofuje się do lasów. W ciągu nocy z 19 na 20 sierpnia na Sadybę
dociera jeszcze kilka plutonów z Lasu Kabackiego.
20 sierpnia
Trwa generalne natarcie sił niemieckich na Stare
Miasto. Ostrzał artyleryjski i bombardowania lotnicze poprzedzają kolejne ataki
nieprzyjaciela na wszystkich odcinkach: zachodnim od ul. Długiej i Plac Krasińskich,
wschodnim - od Wybrzeża Gdańskiego przez ul. Boleść w kierunku Kościelnej i Długiej,
z jednoczesnym naciskiem od południa i północy. Niemcom udaje się wtargnąć z
ul. Tłomackie na Bielańska i zająć północną część Banku Polskiego. Po zacieklej
walce zajmują również Pałac Mostowskich. Trwa wzmożony napór wroga na Stare
Miasto od strony Muranowa. W nocy z 20 na 21 sierpnia oddziały powstańcze
zostają zmuszone do wycofania się z zajmowanego terenu. Przechodzą m.in. do
gmachu PWPW przy ul. Sanguszki. Niemcy całkowicie opanowują Muranów, kontrolując
odtąd cały teren pomiędzy ulicami Nalewki a Bonifraterską. W Śródmieściu, w
nocy z 19 na 20 sierpnia, oddziały powstańcze pod dowództwem rtm. Henryka Roycewicza
"Leliwy" przystępują do natarcia na potężny, ośmiopiętrowy gmach
Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej, tzw. PAST-y, przy ul. Zielnej 37/39. W
akcji uczestniczą m.in. oddziały z IX Zgrupowania rtm. "Leliwy",
pluton szturmowy z kompanii "Koszta", dwa patrole saperów, kobiecy
patrol minerski, dwa patrole miotaczy płomieni, specjalna ekipa straży ogniowej.
Dotychczasowe próby zdobycia PAST -y załamywały się, ze znacznymi stratami własnymi,
wobec przewagi ogniowej Niemców, zamkniętych w ufortyfikowanym gmachu. Po kilkunastu
godzinach ciężkiej walki Powstańcy zdobywają gmach PAST-y, likwidując w ten sposób
uciążliwy punkt ostrzału. Straty wroga Wynoszą 38 zabitych. Do niewoli dostaje
się 121 Niemców z różnych formacji, w tym wielu rannych i poparzonych. Straty powstańcze
wynoszą nie mniej niż 17 zabitych. Powstańcy ze Zgrupowania "Chrobry
II" obsadzają magazyny Hartwiga na rogu Towarowej i Pańskiej: Jest to najdalej
na północ wysunięta placówka powstańcza w tym rejonie.
Źródło: Muzeum Powstania Warszawskiego, kartki z
kalendarza
