Księga Nahuma jest jedyną księgą, która w pierwszym wersie
podaje od razu temat całej księgi i autora:
„Wyrok na Niniwę. Księga widzenia Nahuma z Elkosz.”
Jest to jedyna informacja o Nahumie w całej Biblii
hebrajskiej. Do proroctw Nahuma odwołuje się deuterokanoniczna Księga Tobiasza,
co jednak nie pozwala na dodatkową identyfikację tej osoby. Imię Nahum (hebr.
נַחוּם) oznacza „Jahwe pociesza”. Nahum mógł być prorokiem kultowym
wygłaszającym groźby przeciwko wrogom ludu Bożego podczas ceremonii sakralnych,
czy nawet głównym prorokiem w świątyni jerozolimskiej.
Elkosz, rodzinna miejscowość proroka, nie została
zidentyfikowana. Istnieje przypuszczenie, że należy ją utożsamiać z Alkusz,
wioską odległą o 30 km od Mosulu, gdzie znajdują się ruiny Niniwy. Ta lokalizacja
wskazywałaby też na pochodzenie Nahuma spośród Izraelitów przesiedlonych do
Asyrii w 722 po upadku Królestwa Północnego. W Mosulu pokazywany jest też, od
czasów średniowiecza, rzekomy grób proroka Nahuma.
Większość biblistów uważa, że datami granicznymi dla
powstania Księgi Nahuma są 663 i 612 p.n.e. Tłem Księgi Nahuma są
prześladowania asyryjskie po upadku Królestwa Izraela, które nastąpiło w 722
p.n.e. Autor był zapewne świadkiem okrucieństwa i krzywd wyrządzonych jego
rodakom przez Asyryjczyków. Księga odzwierciedla pragnienie odwetu wobec
wrogiego narodu.
Tekst księgi Nahuma jest trudny, miejscami wygląda na źle
zachowany. Stosowane słownictwo jest nietypowe. Księga wykorzystuje wiele form:
poemat akrostychiczny, lamentację żałobną a także szyderczą pieśń (3,8-19).
Opis burzonej Niniwy pełen jest dynamiki i dramatyzmu, obfituje w poetyckie
obrazy (sadzawka, jaskinia lwów, nierządnica, drzewa figowe, szarańcza).
Stosowane też są gry słów oraz efekty dźwiękowe. Komentatorzy podkreślają
poetycką biegłość autora księgi Nahuma.
„Pogromca nadciąga przeciwko tobie. Strzeż twierdzy;
nadzoruj drogę, wzmocnij biodra, rozwiń jak najbardziej siłę. Tarcze jego
bohaterów lśnią czerwienią, wojownicy w szkarłat ubrani; ogniem stali iskrzą
się wozy, w dniu jego przygotowania; a włócznie ich się poruszają. Po
gościńcach szaleją rydwany, przewracają się na błoniach; widok ich - niby
pochodnie, przejeżdżają jak błyskawice.”
„Oto lud twój: kobiety pośród ciebie; nieprzyjaciołom twoim
staną otworem bramy twego kraju; ogień strawi twoje zawory. Naczerp wody na
czas twojego oblężenia. Umocnij twoje szańce. Wejdź w błoto i ugniataj glinę;
weź formę ceglaną. Tam pochłonie cię ogień, wytnie cię miecz, pożre cię jak
szarańcza; rozmnóż się jak chrząszcz, rozmnóż się jak konik polny. Rozmnożyłaś swoich kupców ponad gwiazdy
niebios; szarańcza wykluje się z oprzędu i uleci. Stróże twoi jak szarańcza, a
twoi urzędnicy jak mnóstwo koników polnych, które osiadają na murach w czasie
zimna; wschodzi słońce, a odlatują, i nie wiadomo, gdzie ich miejsce.”
Księga Nahuma jest też jedną z najkrótszych, składa się z
trzech rozdziałów i czterdziestu siedmiu wersetów. Dzieli się na dwie części:
1.Hymn o teofanii Boga (rozdział 1)
2.Pieśń przeciw Niniwie (rozdział 2–3)
Księgę otwiera poemat – hymn o strukturze akrostychu.
Podobnie jak w psalmach alfabetycznych kolejne wiersze zaczynają się od
kolejnej litery alfabetu hebrajskiego. Utwór obejmuje połowę alfabetu
hebrajskiego i uznawany jest na ogół za niezależny od pozostałej treści księgi.
Hymn wysławia Boga – jako mściciela i wojownika, przychodzącego na Ziemię
(teofania), aby osądzić i ukarać swoich nieprzyjaciół, a jednocześnie ocalić
tych, którzy szukają u niego ocalenia. Dalej następują wyrocznie przeciw
narodowi ciemiężącemu Judę, przy czym Asyria nie jest wymieniana bezpośrednio. W
ostatnim wersecie pierwszego rozdziału (1,14) Bóg ogłasza wyrok na Niniwę. Drugi
i trzeci rozdział zajmuje poemat o zburzeniu Niniwy. Rozpoczyna go obraz
radosnej wieści dla Judy, a jednocześnie ironiczny apel do mieszkańców Niniwy,
aby przygotowali się do obrony. Autor następnie przedstawia w plastyczny sposób
sceny zagłady miasta i wyraża satysfakcję z okrucieństw, które dotknęły Asyrię
– tych samych, których nie szczędziła innym narodom. Księgę kończy ironiczna
lamentacja zapowiadająca rychły upadek Niniwy:
Jest to jedna z kilku ksiąg prorockich, w której nie ma
wezwania do skruchy. Główne przesłanie księgi skupia się wokół tezy, że Bóg
pomści grzechy Niniwy i jednocześnie przyniesie radość ludowi Bożemu. Upadek
Niniwy ma być aktem sprawiedliwości Bożej.
Nahum krytykowany był za skrajny nacjonalizm i radość z
upadku wroga. Jednocześnie nie piętnował (jak czynili to inni prorocy, m.in.
współczesny mu Jeremiasz) grzechów własnego narodu. Komentatorzy podkreślają
jednak, że celem Nahuma było potwierdzenie, że Bóg pozostaje wierny Judzie i
jej nie opuści.
Kanoniczność księgi Nahuma w zbiorze ksiąg Starego
Testamentu nie ulegała nigdy wątpliwości.
